โรคที่มากับเครื่องปรับอากาศ
ปัจจุบันเครื่องปรับอากาศนับเป็นเครื่องอำนวยความสะดวกที่มีความจำเป็นสำหรับผู้คนที่ พักอาศัยในอาคาร ไม่ว่าจะเป็นตามสำนักงาน โรงแรม หรือโรงพยาบาล แต่จะมีใครบ้างที่ทราบ ว่าในเครื่องปรับอากาศมีเชื้อโรคที่แอบแฝงอยู่และก่อให้เกิดภัยเงียบกับสุขภาพผู้คน
เชื้อโรคดังกล่าวคือ เชื้อแบคทีเรียที่มีชื่อว่า ลิจิโอเนลลา (Legionella spp.) ซึ่งมีแหล่ง อาศัยอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่มีความชื้นสูงและเจริญเติบโตได้ดีในน้ำที่มีอุณหภูมิระหว่าง 25-50 องศา เซลเซียส พบได้ตามแหล่งน้ำธรรมชาติทั่วไป และแหล่งน้ำที่มนุษย์สร้างขึ้น เช่น หอผึ่งเย็นระบาย ความร้อนระบบ แอร์รวม ฝักบัว ก๊อกน้ำ ถังน้ำระบบทำน้ำร้อน เครื่องควบแน่น และน้ำพุเป็นต้น เชื้อชนิดนี้ก่อให้เกิดโรคลีเจียนเนลโลซีส ซึ่งเป็นกลุ่มโรคที่ทำให้ปอดอักเสบ ถ้าผู้ที่ได้รับเชื้อนี้ ขณะที่มีร่างกายแข็งแรงจะไม่แสดงอาการใด ๆ แต่สำหรับผู้ที่มีร่างกายอ่อนแอจะแสดงอาการ อย่างใดอย่างหนึ่งใน 2 ลักษณะคือ ลักษณะแรกเรียกว่า ไข้ปอนติแอค (Pontiac fever) มีอาการ คล้ายไข้หวัดใหญ่ ตัวสั่น มีไข้ ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ อาการไม่รุนแรง สามารถหายได้ภายในเวลา 2- 5 วัน ลักษณะที่ 2 เรียกว่า โรคลีเจียนแนร์ (Legionnaires' disease) ผู้ป่วยมีไข้สูง ไอ หนาวสั่น ปวดศีรษะ ปวดกล้ามเนื้อ อ่อนเพลีย มีอาการติดเชื้อเกิดภาวะปอดอักเสบ ถุงลมถูกทำลาย และ อาจรุนแรงถึงเสียชีวิตได้ นอกจากนี้ผู้ป่วยบางรายอาจมีอาการของระบบประสาท อุจจาระร่วง เกิดการติดเชื้อในอวัยวะต่าง ๆ เช่น เยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ ผนังด้านในของหัวใจอักเสบ ไซนัส อักเสบ สมองอักเสบ ไตอักเสบหรือเกิดอาการช็อคได้ กลุ่มคนที่มีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ ลิจิโอเนลลา ได้แก่ บุคคลที่ได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะ เช่น ตับ หัวใจ ผู้สูงอายุ ผู้ที่ดื่มเหล้าหรือสูบ บุหรี่จัด ผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง เช่น ผู้ป่วยมะเร็ง เอดส์ เป็นต้น และผู้ที่ได้รับการรักษาด้วย ยาบางชนิด
จากการศึกษาของสำนักอนามัยสิ่งแวดล้อมในปี 2542-2543 โดยเก็บตัวอย่างน้ำจาก หอหล่อเย็น ถาดรองน้ำจากเครื่องปรับอากาศ ถังพักน้ำ ก๊อกน้ำ และฝักบัวอาบน้ำในโรงแรม โรงพยาบาล และสำนักงานมาตรวจจำนวน 112 ตัวอย่าง ผลการตรวจพบเชื้อลิจิโอเนลลา 44 ตัวอย่าง หรือร้อยละ 39
กรมอนามัย กองควบคุมโรค ซึ่งมีหน้าที่เกี่ยวข้องโดยตรงต่อการดูแลสุขภาพอนามัยของ ประชาชน ได้ให้ข้อแนะนำแนวทางในการควบคุมและป้องกันการระบาดของโรคลีเจียนแนร์สำหรับ โรงแรม สำนักงาน หรือโรงงานที่มีการติดตั้งเครื่องปรับอากาศ ดังนี้
- ออกแบบวัสดุที่ใช้ก่อสร้างต้องไม่สึกกร่อนง่าย ทำความสะอาดได้ง่าย มีแผงดักฝอย ละออง มีรั้วหรือกำแพงล้อมรอบ มีอ่างรองรับน้ำในหอหล่อเย็น
- ลักษณะสถานที่ติดตั้ง ต้องอยู่ห่างจากทางลมเข้า เพื่อระบายและหมุนเวียนอากาศใน อาคาร บริเวณที่มีคนอาศัย และไม่ตั้งอยู่ทิศทางลมจะพัดพาละอองน้ำไปสู่คน
- บำรุงรักษา ดูแลระบบหล่อเย็นอยู่เป็นประจำ
- ทำความสะอาดต้องขัดล้างกำจัดตะกอน ตะกรัน และการทำลายเชื้อต้องกระทำตาม ความจำเป็นอย่างน้อย 1 ครั้งใน 6 เดือน
- บำบัดคุณภาพน้ำ เพื่อควบคุมเชื้อลีจิโอเนลลาต้องป้องกันและลดปริมาณตะกรัน ตะกอน แบคทีเรียและจุลินทรีย์อื่น ๆ โดยเติมสารฆ่าเชื้อ
- ใช้สารฆ่าเชื้อในหอหล่อเย็นต้องใช้อย่างน้อย 2 ชนิด โดยใส่สลับกันสัปดาห์ละครั้งเพื่อ ป้องกันเชื้อจุลินทรีย์ดื้อสารเคมี
- จัดทำแผนปฏิบัติการควบคุมโรคเมื่อเกิดการระบาดของโรคลีเจียนแนร์ เจ้าของอาคาร หรือผู้ได้รับใบอนุญาตจัดตั้งโรงแรมต้องทำการแจ้งต่อเจ้าพนักงานท้องถิ่นหรือเจ้าพนักงาน สาธารณสุขทราบทันที เพื่อทำการสอบสวนทางระบาดวิทยา
สำนักพัฒนาศักยภาพนักวิทยาศาสตร์ห้องปฏิบัติการ ในฐานะที่มีภารกิจในการพัฒนา บุคลากรที่ปฏิบัติงานในห้องปฏิบัติการ มีความมุ่งมั่นที่จะพัฒนาหลักสูตรให้ครอบคลุมทุกด้าน รวมทั้งจุลชีววิทยาด้านสิ่งแวดล้อม เพื่อเป็นการเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับเทคนิคการวิเคราะห์เชื้อ ดังกล่าวและยังเป็นการเสริมสร้างศักยภาพของนักวิทยาศาสตร์ที่ปฏิบัติงานด้านจุลชีววิทยาให้มี ประสิทธิภาพในการวิเคราะห์ทดสอบสูงขึ้น
อ้างอิง บทความวิทยุกระจายเสียงรายการวันนี้กับวิทยาศาสตร์ ครั้งที่ 19 เรื่อง ลิจิโอเนลโลซีส (Legionellosis) โรคที่มากับเครื่องปรับอากาศ